Friday, February 1, 2013

ԿԱՍԻՈՍ ԼՐԱՏՈՒ - Թիւ 9 - Փետրուար 2013

1
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ
Էջ
 2     Խմբագրութեան Խօսքը 
 3      Տեղական լուրեր 
 5      Հայկական մշակութային լուրեր 
 6      Վարդանի ճառը - Յակոբ Օշական 
 8      Հաւատքը լոյս է – Անդրանիկ Ծառուկեան 
 9     Տեառնընդառաջ - Միւռոն Քհն. Աւետիսեան 
10      Յովհաննէս Թումանեան – Համադրեց՝ Յասմիկ Սաղտճեան 
13      Մեծ ցաւը – Յովհ. Թումանեան 
14      Լուսաւորչի կանթեղը – Յովհ. Թումանեան 
15     Ակնարկ Հայ գրականութեան պատմութեան վրայ 
                                                                 - Համադրեց՝Վանիկ Գլնճեան 
16      Զրոյցներ Հայերէնի մասին –Լեւոն Հախվերտեան 
18      Աստուածաշունչ – պատրաստեց՝ Վահան Մանճիկեան 
21      Թէքնոլոճի 
22     Իշխանական նուիրատուութիւն մը 
23      Հայերէն ճիշդ գրենք ու խօսինք 
24      Ժամանց – Խաչբառ թիւ 9 եւ թիւ 8ի լուծումը 

2

Խմբագրութեան խօսքը

Թէ ինչո՞ւ տեղի ունեցաւ Վարդանանց Պատերազմը : Պատասխանը կրնանք գտնել զանազան գիրքերու, դասագրքերու, կայքէջներու մէջ : Պարսիկները կ'ուզէին մեզ կրօնափոխ եւ ազգափոխ ընել: Կարողացա՞ն : Ոչ : Ինչո՞ւ : Ի՞նչ ըրին Վարդանանք եւ ինչո՞ւ անոնք օրինակ կը հանդիսանան մեզի մեր ամէնօրեայ կեանքին մէջ:

Պատասխանը՝ հայութեան մէկ մարդու նման ըմբոստացման մէջն է , հայութիւնը մէկ մարդ դարձած կրցաւ ըսել ՈՉ : Այդ ՈՉԸ ստիպեց Յազկերտները , որ դադրին իրենց հակահայ ծրագիրը ի գործ դնելէն : Այդ ՈՉին շնորհիւ պարսկական հայահալած քաղաքականութիւնը թուլցաւ:

Հայոց պատմութեան մէջ ուրիշ օրեր ալ պատահած են երբ հայու ՈՉը հրաշք գործած է : Այդ ՈՉերէն մէկն է Սարդարապատը : Այդ ՈՉերէն մէկն է 1905 թուականի հայութեան մերժումը հայ եկեղեցական կալուածներու դէմ եղած հալածանքին : Հայը կրցած է ո'չ ըսել ե՛ւ Պարսիկին ,ե՛ւ Ռուսին ե՛ւ Թուրքին :

Այս արագ դարուն ՝ամէն օր Վարդանանց պատերազմ է : Ամէն օր , ամէ'ն տեղ մեզ կրօնափոխ , ազգափոխ , բարոյափոխ կը փորձեն դարձնել: Հայու բարոյական աւանդութիւնները այսօր վտանգի տակ են : Եթէ Վարդանի օրով փիղերով կը պաշարէին բանակները զանոնք փճացնելու համար, այսօր գիտութեամբ մենք պաշարուած ենք , մեր մէջ կը սպաննուի մա՛րդը, հա՛յը, քրիստոնեա՛ն: Այսօր հայութեան դէմ հալածանք կայ , ֆիզիքական թէ բարոյական . մեր հայահոծ գաղութները քանդելու բոլոր միջոցներուն կը դիմեն մեզի թշնամի ազգերը: Կռիւ է աշխարհի ամէն անկիւն: Արթննա՛նք: Օտարի վրայ յոյս դնելով հայ չենք մնար, ՄԵՆՔ ԵՆՔ ՄԵՐ ՅՈՅՍԸ, օգտագործենք մեր ստացած ժառանգը , օգտագործենք մեր գիտութիւնը , որպէսզի օտարը հրաժարի իր սադայէլական ծրագիրներներէն, ինչպէս մօտ 1600 տարի առաջ հրաժարեցան Պարսիկները , 100 տարի առաջ հրաժարեցան Թուրքն ու Ռուսը:

Վարդանանքը կոչ է բոլոր կազմակերպութեանց ժամանակ չանցընելու , մանրուքները մեկդի դնելու եւ առաջնահերթութիւնը տալու քաղաքականացած երիտասարդութիւն պատրաստելուն : Մեր նոր առաքելութիւնն է ՝ Նո՛ր Վարդաններու կերտումը :
Խմբագրութիւն

Խմբագրական Կազմ
Պրն. Նշան Պասմաճեան- Խմբագրապետ , Տիկ. Անի Չիւրիւքեան- Աբէլեան - Փոխ Խմբագրապետ , Խմբագրութեան անդամներ՝ Տիկ.Նայիրի Կարճիկեան-Մելքոնեան , Տիկ. Յասմիկ Աւագեան-Սաղտճեան , Օրդ. Վանիկ Գլնճեան , Օրդ. Սօսէ Պետիրեան , Պրն. Րաֆֆի Ճուրեան :
Ձեր գրական ստեղծագործութիւններն ու ձեր նամակները ուղղուած Խմբագրութեան ՝ կրնաք յղել հետեւեալ հասցէին .gasioslradou@gmail.com

3

Տեղական լուրեր

- «Վասն հաւատոյ եւ հայրենեաց»՝այս էր այն մեծագոյն եւ նուիրական նշանաբանը որուն շուրջ խմբուեցաւ հայ ազգը , Աւարայրի ճակատամարտին, Ս. Վարդանի սուրին եւ Ս.Ղեւոնդի խաչին ներքեւ: Համոզուած էին անոնք, որ այդ նշանաբանին երկու սկզբունքները անբաժան են իրարմէ ՝ինչպէս թռչունի մը երկու թեւերէն մին կոտրուելով կարելի պիտի չըլլար անոր շարունակել թռիչքը ,Հայը նոյնպէս չէր կրնար սաւառնիլ մէկ թեւով, այն օրէն , երբ Ս. Գրիգոր լուսաւորեց իր հոգին:

Այդ ճակատամարտին յիշատակի տօնակատարութիւնը, Քեսապահայերը կատարեցին Հինգշաբթի 7 Փետրուար 2013ին , համախմբուելով երեք յարանուանութիւններով , Հայ Առաքելական Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ մէջ եւ տուին իրենց հաւատարմութեան խոստումը Աւարայրի հերոսներուն կարգախօսին :

Պատուելի Սեւակ Թռաշեան կատարեց տօնակատարութեան բացման խօսքը եւ ըսաւ.«Միայն հզօր ժողովուրդներն են որ կը յիշեն այդքան հեռաւոր անցեալի մէջ տեղի ունեցած պատերազմ մը, մանաւանդ երբ ան վերջ գտած է զինուորական պարտութեամբ». Պատուելին աւելցուց ըսելով.«Նախապէս կոչ կ'ընէինք մեր ժողովուրդին , զգուշանալու անտեսանելի թշնամիէն, մինչ այսօր թշնամին որ կը սպառնայ մեզի տեսանելի է՝

Յազկերտները շատ են այսօր , մանաւանդ Քեսապի մեր հայաւանին դէմ , հետեւաբար զօրեղ կառչինք մեր հաւատքին ու ազգութեան եւ Աստուծոյ պահպանութեամբ դէմ դնենք անոնց»:
Բացառաբար, այս տարի , հայրենասիրական երգեր եւ ասմունքներ կատարող խումբ չէր կազմուած,զայն փոխարինած էր ներկայ ժողովուրդը որոնք նախ հնչեցուցին «Նորահրաշ»ը ապա միասին ընթերցեցին «Ամենակալ Աստուածը մեզի հետ է» սաղմոսը:

Օրուան պատգամը փոխանցեց՝ տէր Միւռոն քահանայ Աւետիսեանը:Քահանայ հայրը խօսքը ուղղելով ներկայ ժողովուրդին ըսաւ.«Սիրելի Վարդանի թոռներ, հայ թէ օտար փիլիսոփաներ հարց տուած են մեզի, - ինչու՞ կը յիշէք ամէն տարի Աւարայրը եւ կը տօնէք այդ պատերազմը. Մեր պատասխանը կ'ըլլայ անոնց, թէ մենք պատերազմասէր ժողովուրդ չենք եղած բնաւ ,այլ միշտ շինարար, խաղաղասէր եւ դրական կեցուածքով բոլորին նկատմամբ.պատերազմը չէ որ կը յիշատակենք, այլ՝ ժողովուրդի մը վերստին յարութիւն առնելու խորհրդանիշը»:Քահանայ հայրը աւելցուց.«451ին ,Յազկերտ կը պահանջէր մեզմէ կրօնափոխութիւն, ապրելու՝իր հովանիին տակ աւելի ապահով օրեր ,բայց չէր գիտեր ան որ հայերս չէինք կրնար ըլլալ ուրիշ կրօնքի մէջ.մենք հայ քրիստոնեայ ենք»:

4

Տէր Միւռոն շարունակեց.«Աւարայրի ճակատամարտին մէջ մենք կը տեսնենք երկու աչքառու իրողութիւն.նախ՝ հայ ժողովուրդի ի մի գալը,կազմելով մէկ բռունցք թշնամիին դէմ .կը տեսնենք նաեւ ,թէ երբ ունենանք նպատակ մը կամ դատ մը պաշտպանելու, չենք վարանիր պատերազմելու մեր դատը շահելու համար»: Ան եզրափակեց խօսքը ըսելով.«Բոլորս կոչուած ենք այսօր ուխտել հաւատարմութիւն,նախ՝ Աստուծոյ ,ապա մեր մշակոյթին , եւ մեր ստանձնած պաշտօններուն, ինչպէս նաեւ կոչուած ենք ցուցաբերելու եկեղեցասիրութիւն, եւ այդ ՝ գործով եւ ոչ միայն խօսքով , ըլլալով ճշմարիտ հաւատացեալ քրիստոնեաներ նման Վարդանանց հերոսներուն: Թող որ ամէն մէկուն աղօթքը ըլլայ աղիւս մը, շինելու մեր ազգային պարիսպը, աւելի զօրանալու ու դէմ դնելու այսօրուան Յազկերտներուն»:

Դարձեալ ներկայ ժողովուրդին էր կարգը հնչեցնելու ազգատօնին յարմար երգերը՝ «Վարդանի երգը» եւ «Դարձէք եկէք».ապա ընթերցեցին «Վարդանի ճառը» ուղղուած իր զինուորներուն ու երգեցին «Տէր ողորմեա՛» շարականը:

Փակման խօսքը ըրաւ հայր Գարեգին վրդ. Քէօշկերեան:Հայր սուրբը ըսաւ.«Այսօր կ'ապրինք Սուրիոյ մեր հայրենիքին մէջ դժնդակ եւ խռովայոյզ օրեր . ոճրային արարքները կը սպառնան մեզի , բայց իբր քրիստոնեայ հաւատացեալներ ՝վհատելու չենք բնաւ. մեր պատմութեան զանազան հանգրուաններուն՝ 451-ի հերոսներէն մինչեւ 1915-ի մէկ ու կէս միլիոն նահատակները,1918-ի Սարդարապատի հերոսներէն մինչեւ 1988-ի Ղարաբաղի քաջամարտիկները , հայը միշտ փաստած է քաջութեամբ ՝ իր հաւատքը եւ հայրենասիրութիւնը: Իսկ մենք այսօր կոչուած ենք անոնց օրինակին հետեւելով ՝փաստել մերօրեայ Յազկերտներուն դէմ մեր հաւատքը եւ հայրենասիրութիւնը եւ ըսել միաբերան՝ոչ սուրը եւ ոչ հուրը կրնան մեզ խլել մեր դարաւոր հայրենիքէն ու մեր քրիստոսակերտ հաւատքէն»:

Տօնախմբութեան աւարտին , ներկաները կատարեցին «Կիլիկիա» յաղթերգը ապա աղօթեցին Տէրունական աղօթքը եւ խնդրեցին Աստուծմէ որ Սուրիա հայրենիքին պարգեւէ խաղաղութիւն, սէր եւ միութիւն :

 Ուրբաթ 15 Փետր. 2013-ին Ս.Օ.Խաչի Մեղրի Մասնաճիւղը խանդավառ մթնոլորտի մէջ տօնեց բարեկենդանը , Քեսապի ժողովրդային տան մէջ:

 Կիրակի 17 Փետր. 2013- ին Քեսապի հայ Աւետ. Ս. Երրորդութիւն Եկեղեցւոյ պաշտամունքի ընթացքին նշուեցաւ Քրիստոնէական Ջանից Շարժումի 132-րդ տարեդարձը մասնակցութեամբ Ք.Ջ. պատանիներու եւ երիտասարդներու :

5

Հայկական մշակութային լուրեր 
-Ակադեմիայի Քառահատոր Եւ «Տօնիկեան»-ի Երկհատոր Բառարանները Ձրիաբար Հասանելի Եւ Որոնելի` Համացանցին Վրայ Նայիրի» կայքէջը www.nayiri.com Յունուար 62ին, հրապարակեց Հայաստանի գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի հրատարակած «Ժամանակակից հայոց լեզուի բացատրական բառարան»-ի եւ «Տօնիկեան» հրատարակչատան «Հայոց լեզուի նոր բառարան»-ի թուայնացուած տարբերակները: Բառարանները ներկայացուած են ամբողջութեամբ եւ որոնելի են ըստ գլխաբառերու:

Ակադեմիայի քառահատոր բառարանը հրատարակուած է Երեւանի մէջ 1969-1980 տարիներուն եւ կը բովանդակէ մօտաւորապէս 125,000 բառայօդուած: Գրուած է արեւելահայերէնով, աբեղեան ուղղագրութեամբ: «Հայոց լեզուի նոր բառարան»-ը հեղինակած են Գնէլ արք. Ճէրէճեանը, Փարամազ Կ. Տօնիկեանը եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեանը: Երկհատոր այս արեւմտահայերէն բառարանը լոյս տեսած է 1992-ին Պէյրութի մէջ եւ կ՛ընդգրկէ մօտաւորապէս 56,000 բառայօդուած:

Ծրագիրը իրականացած է Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան (www.hamazkayin.com) նիւթական աջակցութեամբ: Կայքին մէջ նաեւ զետեղուած են Ստեփան Մալխասեանցի «Հայերէն բացատրական բառարան»-ի, Հրաչեայ Աճառեանի «Հայերէն արմատական բառարան»-ի, Էդուարդ Աղայեանի «Արդի հայերէնի բացատրական բառարան»-ի եւ Աշոտ Սուքիասեանի «Հայոց լեզուի հոմանիշների բառարան»-ի թուայնացուած տարբերակները: 2005 թուականէն ի վեր «Նայիրի» կայքը հայերէնի ելեկտրոնային գործիքներ կը տրամադրէ, ներառեալ` հայերէնի բացատրական եւ երկլեզու բառարաններ, թէ՛ արեւմտահայերէնով, թէ՛ արեւելահայերէնով: 2010 թուականին «Նայիրի» կայքի եւ HySpell-ի համագործակցութեան շնորհիւ տրամադրելի դարձաւ դասական հայերէնի ամենէն լիակատար ուղղագրական ստուգիչը, որուն բառացանկը կ՛ընդգրկէ աւելի քան 156,000 գլխաբառ եւ 5 միլիոնէ աւելի հոլովներ: «Նայիրի» կայքը անվճար սպասարկութիւն մըն է, որ կը գործէ բարերարներու, կրթական հիմնարկներու եւ հայերէնի երկարակեցութեամբ մտահոգ անձերու նիւթական աջակցութեան շնորհիւ: Թուայնացուած բառարանները հասանելի են հետեւեալ հասցէներով. http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=29 http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=8

Նոր ճանաչում մը հայկական ցեղասպանութեան
-Իտալիոյ Ռիեթի նահանգի քաղաքներէն Քասթել՛Անճելոյի քաղաքապետարանը շաբաթ, 6 փետրուարին պաշտօնական յայտարարութեամբ եւ մամլոյ ասուլիսով ճանչցած է Հայոց ցեղասպանութիւնը:

6

ՎԱՐԴԱՆԻ ՃԱՌԸ
Զինուորնե՛ր, ձեզմէ շատեր կռուի մտած են զօրավարներուն եւ սպարապետին հետ: Աստուած աւելի շատ յաղթանակ շնորհած է մեզի , որոնցմէ պիտի չխօսիմ հիմա , թէեւ ատիկա անհրաժեշտ ալ է աս րոպէին: Դուք բոլորդ , մեծ ճակատամարտներուն մէջ ապացոյցը տուիք ձեր քաջութեան , հաւատարմութեան , մահուան հանդէպ արհամարհանքին: Ձեզմէ ո՛չ ոք մերժեց իր արիւնը , երբ ատիկա ուզուեցաւ իրմէ:

Այսօր պիտի չմեռնինք , սակայն , Հայոց Սպարապետին համար: Շատ աւելի մեծ մէկն է , որ ձեր արիւնը կ'ուզէ : Ու այդ աւելի մե՛ծը մեր Հայրենիքն է , սա սքանչելի երկիրը , ո՜վ իմ ազնուական զինուորներս: Այդ աւելի մեծը՝ մեր Եկեղեցին է , Հաւատքն է ձեր ու ձեր պապերուն : Խղճմտանքն է , պատիւն է մեր ժողովուրդին , որ սա տագնապի գիշերին կոչ կ'ընէ ձեր ամէնուն առնութեան ու արիւնին:

Նախ՝ իմ անսահման ուրախութիւնը՝ զոհողութեան , քաջութեան, մահուան յօժար ընդառաջացող սա տեսարանին առջեւ, որ մեր բանակն է սա պահուն , րոպէ առ րոպէ գրոհի նշանին սպասող: Յետոյ , անոր միահամուռ գիտակցութիւնը՝ թէ չէ եկած այս կամ այն նախարարին փառքին, այլ Հայոց Հայրենիքին համար , որուն մկրտութիւնը սա դաշտէն է , որ սկիզբ կ'առնէ գալիք դարերուն վրայ: Հայ Հայրենիքին անդրանիկ բանակն է ասիկա : Մեղք որ այս հսկայ խանդին խառնուած ըլլայ նաեւ տրտմութեան զգացում մը: Կը խորհիմ , թէ ի՛նչ անդիմադրելի խոյանքով , մէկ կտոր մենք պիտի անցնէինք գետը, եթէ երբեք մեր դիմաց ունենայինք միայն մեր ժառանգական թշնամին: Բայց բախտը կ'ուզէ ուրիշ կերպ: Մեզի դէմ սուր պիտի շարժեն մեր համարիւն եղբայրները: Քանի մը շաբաթ առաջ մեր կողքին , այսօր մեր դիմացը՝դաւելով իրենց երդումին ու հաւատքին:

Դիւրին է բոլորը , բայց դժուար՝ սուրը եղբօր սրտին ուղղելը: Վասնզի ի՞նչ է մեղքը մեր այդ եղբայրներուն , որոնք խաբուած են քանի մը փառասէր անօրէններէ: Բայց ժամանակը անցած է ա՛լ , այդ բաներուն անդրադառնալու: Սա րոպէին , պատերազմին վախճանը կը մնայ Աաստուծոյ ձեռքին մէջ: Ինչ ձեւով ալ մեր Աստուածը զայն ըլլայ տնօրինած՝ իմ խրատս է զգոյշ ըլլալ եղբօր արիւնին առջեւ: Լուսադէմին կը սկսի ճակատամարտը: Գիտենք , որ ուրացեալ նախարարները իրենց գունդերը համախմբած են մեր ձախ թեւին դէմ: Ուրեմն մեր այդ թեւը պիտի մնայ պաշտպանողականի , չանցնելով գետը՝ որքան ատեն որ իր զօրավարին հրամանը չունի այդ բանը ընելու:

7

Զինուորը իր մեծերը մտիկ ընելով է, որ լաւագոյնս կը ծառայէ իր հայրենիքին: Ամէն բան չէ քաջութիւնը:

Պիտի հետեւիք ձեր Սպարապետին ,զօրավարներուն, որոնք ձեր առջեւէն պիտի անցնին ջուրը:Ահա՛ իմ սաղաւարտը: Ահա անոր պլլուած ապառօշը: Դուք զիս պիտի տեսնէք ամբոխուած կէտերուն: Ու կ'ըսեմ ձեզի. երկու անգամ չի մեռնիր մարդ: Ո՛վ կը նահատակուի , արդէն արժանաւոր զաւակն է երկնքին: Ո՛վ կը մնայ ողջ , հալածելու թշնամին , դիմադրելու կրկին՝ դարձեալ կը ծառայէ հայրենիքին ու անոր Աստծոյն:Հայոց աշխարհին արիարանց ու առիւծ տղաքը՝ ձեզ ակնկառոյց կը սպասեն, պսակ ի ձեռին , հոգիները մեր երջանիկ նախնիքներուն , երկինքին խորերէն: Ձեզի են սեւեռուած , սա րոպէին , հարիւր հազարաւոր սրտերը ձեր մայրերուն, հայրերուն , քոյրերուն , կիներուն , մանուկներուն : Ի՜նչ թանկագին , աստուածայի՜ն , զարհուրելի՛ բախտ է յանձնուած ձեր բազուկներուն: Ամէն իջնող դանակ ՝ փրկուած աղջիկ մըն է անօրէնին ճիրաններէն : Ամէն նիզակ ՝ մանուկ մը կ'ազատէ ձիուն սմբակներէն : Ձեր բազուկն է , որ պիտի պաշտպանէ մեծ պատիւը համայն Հայաստան աշխարհին : Պիտի արգիլէ կոտորածը , գերեվաճառ անարգուիլը մեր հարսերուն ու պարմաններուն : Ձեր զաւակները կախուած են ձեր սուրերուն երախէն : Զինուորնե՛ր, ձեր մարմինները կենդանի բերդեր են՝ ձեր քաղաքները, ամրոցները,սրբարանները պաշտպանող: Ու կը հարցնեմ . _Ի՞նչ է աւելի վսեմ ու գեղեցիկ , քան ամէնուն համար պատերազմը: Կա՞յ աւելի թանկ զոհաբերում , քան ինչ որ հայրենեաց Աստուածը սա րոպէին կ'ուզէ իմ բերանով ձեր բոլորէն : Յաղթել ու մեռնիլ , եթէ այդ է կամքը երկրի ու երկնի Արարչին:
Ահա՛ իմ վերջին խօսքը:
                                                                                                                       ՅԱԿՈԲ ՕՇԱԿԱՆ
«Կասիոս» լրատուի խմբագրակազմի անունով ,կը շնորհաւորենք Հայաստանի հանրապետութեան նախագահ՝ վսեմ. տիար Սերժ Սարգիսեանի վերընտրութիւնը: Քուէարկութիւնը, որ տեղի ունեցաւ 18 Փետրուար 2013-ին կայացաւ խաղաղ եւ ժողովրդավարական մթնոլորտի մը մէջ ,երեւոյթ մը, որ բարենիշ կը նկատուի միջազգային շրջանակին առջեւ , որ մօտէն հետեւած էր ընտրութեան ընթացքին:Կը մաղթենք որ վերընտրեալ նախագահը ամէն ջանք ի գործ կը դնէ մեր հայրենիքին բարօրութեան եւ բարելաւման ի խնդիր:
«Կասիոս» Գրական Լրատու

8

ՀԱՒԱՏՔԸ ԼՈՅՍ Է
Կը յիշեմ , դպրոցական սեղանիս վրայ, դասի մը մէջ կարդացած ըլլալ Գրիգոր Օտեանի հետեւեալ խօսքը.«Մարդիկ կան որ կը հաւատան , կան որ չեն հաւատար.ես անոնցմէ եմ որոնք կը հաւատան»:

Պատանեկան այդ տարիքէն սկսեալ սիրած եմ Գրիգոր Օտեանը , որովհետեւ ուզած եմ գտնուիլ հաւատացողներու շարքին , այլ մանաւանդ թուած է ինծի , թէ հաւատալը աւելի դժուար է քան չհաւատալը: Հաւատքին մէջ ճիգ կայ, հաւատալու համար անհրաժեշտ է մտքի կորով եւ սրտի գորով,իսկ չհաւատալը այնքան պարզ է , այնքան դիւրին, ինչպէս ծուլութիւնը:

Հասուն տարիքիս , կեանքի փորձառութիւնը եւ պատմութեան քննութիւնը հաստատեցին՝ թէ բոլոր լաւ մարդերը , մեծ մարդերը , քա՛ջ մարդերը՝ հաւատացեալներ են , եւ բոլոր վատութիւնները , գձուձ արարքներն ու ճղճիմութիւնները՝ առաւելաբար կու գան անհաւատ մարդոցմէ:
Հաւատքը նաեւ հոգիի առողջապահութիւն է , ինչպէս ֆիզիքական մաքրութիւնը մարմնոյ վահան ՝ ընդդէմ բոլոր տեսակի մանրէներու եւ վարակումներու :Հաւատքը ներքին լոյս է , կեանքի դժուարութիւններն ու առօրեային ծանրութիւնը թեթեւցնող մնայուն նեցուկ մը , ջնջումի գաղափարին դէմ , հողեղէն կեանքին անցաւորութեանը դէմ մեզի շնորհուած հատուցում մը , անփոխարինելի պարգեւ մը , որուն արժէքը գիտեն անոնք միայն՝ որ իրենց խորունկին մէջ կը պահեն հաւատքին լոյսը:

Հաւատքը գերագոյն արուեստն է եւ բոլոր արուեստներուն ներշնչարանը: Բոլոր պարզ մարդիկը , բոլոր հաւատացեալները արուեստագէտներ չեն, բայց անկարելի է բռնել զտարիւն արուեստագէտ մը որ հաւատացող չըլլայ: Հոգեւոր սիրոյ երգիչ թէ մարմնական սիրոյ բռնկուն տաղասաց , Գրիգոր Նարեկացի թէ Սայաթ Նովա՝ հաւատքին շքեղ ծիածանը անբաժան է իրենց անձէն , երբեմն սուրբի լուսապսակով եւ տեսանելի , երբեմն խոր թաղուած անոնց ստեղծագործութիւններուն մէջ եւ միայն ընթերցումով զգալի:

Եւ ապա ինքը , Սուրբ Ներսէս Շնորհալին , համակ լոյս , լոյսի աննման երգիչ եւ լուսեղէն հաւատք, որ ի ծագել լուսոյ առաւօտեան ՝կը փնտռէ նախ իմացութեան լոյսը եւ , անով զինուած , իմանալի լոյսով պայծառացած՝ ճամբայ կ'ելլէ դէպի ակունքը ողորմութեան գանձին, ինքը լոյսի անսպառ գանձապահ եւ հաւատքի Ծիրկաթին...
Ի՜նչ երջանկութիւն եւ հպարտութի՛ւն, երբ ամէն առաւօտ բախտը ունիս արեւին լոյսը ողջունելու , եւ յիշելու ՝ թէ նախնիքդ , հազարամեակ առաջ , քեզի պէս , քո՛ւ մայրենի լեզուովդ երգած են .-Առաւօ՛տ լուսոյ...                         ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԾԱՌՈՒԿԵԱՆ

9


2013 թուականը կը հանդիսանայ «Ամենայն հայոց բանաստեղծ» Յովհաննէս Թումանեանի մահուան 90 ամեակը: Կ'անդրադառնանք անոր կեանքին ու գործին, յուսալով որ մեր զանազան միութիւնները արժանաւորապէս կը նշեն այս տարեդարձը առ ի գնահատանք եւ երախտագիտութիւն այս մեծ հայուն գրական վաստակին ու բազմաբնոյթ ազգային գործունէութեան , հայ մը որուն նմանները ամէն օր չեն ծնիր ժողովուրդի մը մէջ եւ պատմութիւն չեն կերտեր : (խմբ.)

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԹՈՒՄԱՆԵԱՆ
(1869 – 1923)
ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ
Անց են կենում սէր ու խնդում,
Գեղեցկութիւն, գանձ ու գահ,
Մահը մերն է , մենք մահինը,
Մարդու գործն է միշտ անմահ:
2013թ.-ին համայն հայութիւնը կը նշէ մահուան 90-ամեակը իր հանճարեղ զաւակներէն մէկուն՝ հեքիաթագիր, առակագիր, պատմուածագիր, գրական քննադատ, հրապարակախօս, թարգմանիչ, հասարակական գործիչ Յովհաննէս Թումանեանի, որ իր անմահ գործով արժանաւորապէս նուաճեց պատուանդանը «ամենայն հայոց բանաստեղծ»ի: Հայոց աշխարհի բնական գեղեցկութիւններով ու հայ ժողովուրդի տոհմիկ բարքերով գինովցած գրողը եղաւ Թումանեան, որ այդ բոլորին երգիչը դառնալով՝անմահացաւ ու իրեն հետ անմահացուց Հայաստանն ու հայութիւնը:Մեծն Եղիշէ Չարենց թարգմանը կը հանդիսանայ ողջ հայութեան, երբ հայ գրականութեան «Հանճարեղ Լոռեցին» կը հռչակէ Թումանեանը :

11

Լոռեցի էր Թադէոս Թումանեանի որդի Յովհաննէսը: Ծնած է 19 Փետրուար 1869թ.-ին, Լոռի գաւառի Դսեղ գիւղին մէջ, հոգեւորական ընտանիքի յարկին տակ: Թումանեանի հայրը՝ Տէր Թադէոսը, ազնիւ, բարի, քաջ, ժողովրդասէր անձ մըն էր, որու մասին Թումանեան գրած է. «Ամենալաւ ու ամենամեծ բանը, որ ես ունեցել եմ իմ կեանքում՝այդ եղել է իմ հայրը: Մեծ մարդու մասին գաղափար եմ կազմել իմ հօրմով»: Թումանեանի հոգին իր միջավայրէն ու նախահայրերէն ժառանգած էր ազնիւ բոլոր տարրերը, որ կը բացատրէ անոր հազուագիւտօրէն գերընտիր ու ինքնատիպ բնաւորութիւնը, հոգին :
Նախնական կրթութիւնը գիւղին մէջ ստանալէ ետք Թումանեան կը յաճախէ Ջալալօղլուի (այժմ՝ Ստեփանաւան) դպրոցը, որմէ շրջանաւարտ՝ կ'անցնի Թիֆլիս, «Ներսիսեան» ճեմարանի մէջ ուսումը շարունակելու համար: Դժբախտաբար, նիւթական ծանր պայմաններու ճնշման տակ, առանց ուսումը լրացնելու, կը հեռանայ ճեմարանէն եւ հայ գրողներէն շատերու պէս կը դիմէ ինքնազարգացման: Հինգ տարի, (1886-1891), իբրեւ գրագիր, կը պաշտօնավարէ Թիֆլիսի Հայոց Առաջնորդարանին, ապա՝Հայ Հրատարակչական

Միութեան գրասենեակներուն մէջ: Պաշտօնը լքելէ ետք չի հեռանար Թիֆլիս քաղաքէն, ուր պիտի ապրէր մինչեւ կեանքին վախճանը: : 1888թ. կ'ամուսնանայ Օլգա անունով հայուհիի մը հետ, որմէ յաջորդաբար կ'ունենայ տաս զաւակներ:

1890 – 1892 թ. լոյս կը տեսնեն իր բանաստեղծութիւններու առաջին երկու գիրքերը Մոսկուայի մէջ: Այս գիրքերը Թումանեանին կը բերեն արդար համբաւ, իբրեւ նորայայտ, ինքնատիպ ու բարձրարժէք բանաստեղծ: 1899թ. տաղանդաւոր ու ժողովրդասէր մտաւորականներու հետ կը կազմէ գրական ոչ պաշտօնական խմբակցութիւն մը, որ կը ստանայ յատկանշական անուն մը՝ «Վերնատուն»: «Վերնատան» նշանաւոր անդամները կ'ըլլան Ղ. Աղայեան, Ա.Իսահակեան, Պ.Պռոշեան, Ն.Աղբալեան եւ այլք:
1905 – 1919թ. Թումանեան կ'աշխատակցի «Հասկեր» մանկական ամսագրին, որը լաւագոյն առիթը կու տայ՝ մշակելու իր մանկական զմայլելի գրականութիւնը:

Առաջին Աշխարհամարտի տարիներուն, 1914-1917թթ., մեծ եղաւ Թումանեանի ներդրումը թրքական պետութեան գործադրած Հայոց Ցեղասպանութենէն ճողոպրած հարիւր-հազարաւոր հայ գաղթականներու պատսպարման, բուժման եւ սննդաւորման դժուարին գործին մէջ։ Այդ ժամանակ էր, որ Ս. Էջմիածնի վերանորոգուած վեհարանը գաղթականներուն առջեւ իբրեւ պատսպարան

12

բանալու Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի դժկամութեան առ ի պատասխան՝ Թումանեան յայտարարեց, թէ ինքն ալ «Ամենայն Հայոց Բանաստեղծ»ն է :
1921թ. Թումանեան սրտագին կ'ողջունէ Հայաստանի խորհրդայնացումը եւ հաւատարմօրէն կը սկսի ծառայել անոր, որպէսզի «Ողբի եւ Որբի» Հայրենիքը դառնայ «Յոյսի եւ Լոյսի» Հայրենիք:1923թ. սկիզբը կը բռնուի անսպասելի հիւանդութենէ՝ դեղնախտէ: Անմիջապէս վիրահատման պէտք է ենթարկուէր եւ ան ճամբայ կ'ելլէ դէպի Մոսկուա՝ Պերլին անցնելու եւ հոն մասնագիտական գործողութեամբ բուժուելու համար։ Բայց խլիրդը խոր բոյն դրած էր մէջը եւ հայ գրականութեան փառքը կազմող «Հանճարեղ Լոռեցին» կը վախճանի Մոսկուայի մէջ՝ 1923թ.-ի Մարտ 23-ին:

Իր դիւցազներգութեամբ, վիպերգներով, հեքիաթներով եւ առակներով Թումանեան դարձաւ ամէնէն շատ սիրուած ու կարդացուած գրողներէն մէկը հայ իրականութեան։
Թէ՛ Մայր Հայրենիքի եւ թէ՛ բովանդակ հայութեան մէջ պայծառ յիշատակ մը ձգած է Թումանեան: Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ իր անունը յաւերժացնելու համար բանաստեղծին հայրենի Դսեղ գիւղը՝ վերակոչուած է Թումանեան: Երեւանի մէջ հիմնուած է Թումանեանի Տուն-թանգարանը. շարք մը դպրոցներ, գրադարաններ եւ այլ հաստատութիւններ կը կրեն մեծ բանաստեղծին անունը:

ԳՈՐԾԵՐԸ
Յ.Թումանեանի գրական ստեղծագործութիւնները կը բաժնուին երկու խումբերու՝չափածոյ գրութիւններ եւ արձակ էջեր: Չափածոյ գրութեանց մէջ ամենէն նշանաւորներն են. «Հին օրհնութիւն», «Հայոց լեռներում», «Հայրենիքիս հետ», «Շունն ու Կատուն», «Լուսաւորչի կանթեղը», «Ախթամար» եւ այլն: Պոէմներն են՝«Մարօն», «Լոռեցի Սաքոն»,«Հառաչանք»,«Անուշ»,«Սասունցի Դաւիթը», «Թմկաբերդի առումը», «Փարուանա» եւ այլն:Արձակով գրած է 25 պատմուածքներ որոնցմէ են՝ «Գիքորը», «Իմ ընկեր Նեսոն»,« Ահմադը», եւ նոյնքան թիւով հեքիաթներ, որոնք կը համարուին հայ գրականութեան լաւագոյն նմուշները: Թումանեան կատարած է նաեւ կարեւոր թիւով թարգմանութիւններ: Իր գործերը թարգմանուած են օտար լեզուներու՝յատկապէս Ռուսերէնի, Վրացերէնի, Գերմաներէնի, Անգլերէնի, Ֆրանսերէնի եւ այլն:
Համադրեց՝ Յասմիկ Սաղտճեան

13

Ստորեւ տպուած՝ Թումանեանի գրութիւնը , ուր կ'արտացոլայ անոր մտահոգութիւնը հայ գրականութեան ու լեզուին նկատմամբ. կը հրապարակենք զայն անոր կարեւորութեան ու այժմէականութեան համար մերօրեայ հայ իրականութեան մէջ:(խմբ.)

«Մեծ ցաւը»
Անցեալները խօսեցինք էն մասին, թԷ մեր հարեւան Ժողովուրդները մեզ չեն ճանաչում, մենք էլ նրանց ու յաճախ ընկնում ենք ցաւալի թիւրիմացութեան մէջ: Բայց կայ ցաւի աւելի մեծը, աւելի ամօթալի դրութիւն: Մենք մեզ էլ չենք ճանաչում: Երկիր ունենք―չենք ճանաչում, պատմութիւն ունենք―չենք ճանաչում, ժողովուրդ ունենք―չենք ճանաչում, գրականութիւն ունենք―չենք ճանաչում, լեզու ունենք―չենք իմանում: Մտածում ենք. ի՜նչ մեծ պակասութիւն է դատարկ աշխարհագրական էն տգիտութիւնը, որ մեր երկիրը չգիտենք: Չենք հասկանում, թէ էդ չգիտենալով` ինչքան բան չգիտենք: Չէ՞ որ երկիրն է իր առանձնայատկութիւններով, որ պայմանաւորում է ու բացատրում եւ պատմութիւն, եւ գրականութիւն, եւ գեղարուեստ, և տնտեսական վիճակ, և մարդկային յայտնի տիպ ու հոգի: Նա է որոշում ազգերի ճակատագիրը. առանց նրա բնաւորութիւնը հասկանալու ոչ կարող ես անցեալդ ըմբռնել, ոչ ներկադ հասկանալ, ոչ ապագադ տնօրինել:

Պատմութիւն ունենք―տգէտ ենք: Եւ, դժբախտաբար, դեռ մի կարգին պատմութեան գիրք էլ չունենք, թէեւ քիչ ժողովուրդ կ'ունենայ էնքան նիւթ իր պատմութեան համար, ինչքան մենք ունենք: Նախնական մշուշի մէջ թաղուած դարերի մասին չեմ ասում, այլ էն ժամանակների ու անցքերի, որոնց վրայ ընկնում է ճշմարիտ պատմութեան լոյսը: Չգիտենք: Չգիտենք մենք ինչ ենք եղել, ինչ ենք առել, ինչու եւ ինչպէս, ինչ օրով, ինչ ճանապարհով ենք էստեղ հասել:
Հապա գրականութի՞ւնը:

Հայոց ամբողջ նոր գրականութիւնը հազիւ թէ մի քանի ամսուայ ընթերցանութեան նիւթ լինի․ եւ, սակայն քանի՞ հոգի կը գտնենք, որ ծանօթ լինեն իրենց մայրենի գրականութեանը: Միշտ կը տեսնենք բերան առած կրկնում են էս կամ էն գրողի անունը, գովում, երկինք են հանում կամ պախարակում, ցեխն են կոխում: Հետաքրքրուեցէք, հարց ու փորձ առէք, կը տեսնեք ծանօթ չի, կարդացել չի. էստեղից մի կտոր, էնտեղից մի բրթուջ, յաճախ ծուռն ու սխալ: Եւ որքա՜ն գրական տգիտութիւն, ի՜նչ կոպիտ ճաշակ, ի՜նչ գռեհիկ վերաբերմունք դէպի գրականութիւնն ու գրողները:

14

Ի՛նչ վիրաւորանք քննադատելիս, վիճելիս, օգնելիս, հոբելեանը կատարելիս, մինչև գերեզմանի եզերքը, մինչև թաղման օրը: Իսկ կծծիութի՞ւնը․․․ Ամբողջ նոր գրականութեան արժէքն ի՞նչ է, գիտէ՞ք։ Անշուշտ չգիտէք,― մի 100 ռուբլուց էլ պակաս։ Ամբողջ գրականութեան արժէքը․․․ Եւ քանի՞ մարդու տան կը գտնէք ամբողջ ժողովրդի մէջ․․․ Հայը սովորաբար ցաւում է փողը ծախսելիս, բայց գրքի տալի՛ս― էդ ծախսը ուղղակի չի հասկանում, մանաւանդ երբ գրքի գինն էլ մի ռուբլուց առաւել է: Լեզուն հո․․․ գրականութեան մէջ անկազմ ու անկերպարան, մամուլի մէջ աղքատ, ողորմելի մի երկու երեք հարիւր բառերի չոր ու ցամաք շարան, շատ անգամ էն էլ ծուռն ու սխալ։ Մի քիչ կրթուած տուն ենք մտնում, ներողութիւն են խնդրում, որ հայերէն չգիտեն: Էսպէս է դրութիւնը, եւ եթէ ճշմարիտ էսպէս է, սրանից յետոյ էլ ինչ ուղիղ ճանապարհի կարող է լինել էս դրութեան մէջ գտնուող ժողովուրդը:
                                                                                                 ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԹՈՒՄԱՆԵԱՆ
ԼՈՒՍԱՒՈՐՉԻ ԿԱՆԹԵՂԸ
Կէս գիշերին կանթեղը վառ
Կախ է ընկած երկընքից,
Լուսաւորչի կանթեղն անմար
Հայոց մըթնած երկընքից:

Կախ է ընկած առանց պարան
Արագածի կատարին,
Ու սեղանից հսկայական
Լոյս է տալիս աշխարհին:

Լոյս է տալիս երկար դարեր
Ու վառւում է միշտ անշէջ
Սուրբի մաքուր արցունքները
Իւղի տեղակ նըրա մէջ:

Ոչ մարդկային ձեռք կը հասնի
Էն ահաւոր բարձունքին,
Եւ ոչ քամին կը հանգցընի`
Վիշապ-քամին ահագին:

Երբ պատում է մութ խաւարը
Չընաշխարհիկ մեր երկրին,
Երբ տիրում է ահն ու վախը
Թոյլ կասկածոտ սըրտերին,

Ով անմեղ է, լիքը սիրով
Ու հաւատով անսասան,
Ով նայում է վառ յոյսերով
Դէպի Հայոց ապագան, -

Նա կը տեսնի էն մըշտավառ
Ջահը կախուած երկընքից,
Ասես` Աստծոյ աչքը պայծառ
Հըսկում է ցած երկընքից:
                                                            Յովհաննէս Թումանեան

15

Հայ գրականութիւնը աշխարհի hնագոյններէն է:Սկiզբէն մինչեւ օրս ան անցած է զարգացման մի քանի շրջաններէ: «Կասիոս» լրատուի յաջորդական թիւերուն մէջ կ՛ուզենք ներկայացնել ձեզի այդ գրական շրջանները, սկսելով նախաքրիստոնէական շրջանէն, անցնելով «Ոսկեդարէն» ու հին շրջանէն միջին շրջան, հասնելու համար նոր շրջան ու արդի հայ գրականութիւն: Կը յուսանք , որ հայ գրականութեան պատմութիւնը ծանօթացնելու այս փորձը օգտակար կը հանդիսանայ մեր ընթերցողներուն եւ զանոնք աւելի կը մօտեցնելով հայ գիրին ու դպրութեան: (խմբ)

ԱԿՆԱՐԿ՝ ՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ՎՐԱՅ
Ա.- ՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՍԿԶԲՆԱՒՈՐՈՒՄԸ
Հայ ժողովուրդի կազմաւորումը տեղի ունեցած է հայկական լեռնաշխահի մէջ հին ժամանակներուն բնակող հայկական ցեղերու միաձուլումով : Ձեւաւորուելով որպէս ազգ՝ հայ ժողովուրդը ստեղծած է իր պետականութիւնն ու քաղաքակրթութիւնը:

Հնադարուն հին յոյներուն նման հայերը նոյնպէս ստեղծած են իրենց աստուածներու պանթէոնը՝ Արամազդ, Անահիտ, Վահագն, Միհր, Տիր, Աստղիկ, Նանէ եւ այլ աստուածներով, որոնց պաշտամունքին համար երկրի տարբեր վայրերուն մէջ կառուցուած են առանձին մեհեաններ: Բայց մեհեանները միայն պաշտամունքի տաճարներ չէին, այլեւ մշակոյթի օճախներ : Օրինակ՝( 5-րդ ) դարու պատմագիր Մովսէս Խորենացին յիշատակած է Հանիի մեհեանի Ողյումպ քուրմը եւ անոր մեհենական պատմութիւնը: Յոյն պատմագիր Պլուտարքոսի վկայութեամբ՝ Տիգրան Բ. Թագաւորի (Ք. Ա. 95-55 թ. թ.) արքունիքին մէջ ապրած եւ գործած են յոյն պատմագիրներ, որոնք քաղաքական ապաստան գտած էին Հայաստանի մէջ: Իսկ Տիգրանին յաջորդող Արտաւազդ Բ. Արքայի (Ք. Ա. 55-34 թ. թ.) մասին նոյն պատմագիրը կը հաւաստէ, թէ ան կը յօրինէր ողբերգութիւններ ու ճառեր. անոր օրով Արտաշատի թատրոնին մէջ, յոյն դերասաններու մասնակցութեամբ ներկայացուած է Եւրիպիդեսի «Բագոսուհիներ» ողբերգութիւնը:

Նուազ հետաքրքրական չէ այն փաստը, որ հայկական լեռնաշխարհի տարբեր վայրերուն մէջ յայտնաբերուած Ուրարտական սեպագիր արձանագրութիւններուն մէջ կը հանդիպինք հայերէն բազմաթիւ բառերու եւ ոճերու, որոնք կը հաւաստեն ուրարտացիներու

16

հետ հայ ժողովուրդի ժառանգական կապը: Հին Հայաստանի գեղարուեստական մշակոյթի զարգացման մեծարժէք վկայութիւններէն են ժողովրդական առասպելներն ու վիպական երգերը (վիպասանք):Վիպասանքէն պահպանուած են միայն առանձին կտորներ: Այդ վիպասանքերը, որ յատկապէս լայնօրէն տարածուած են Գողթն գաւառին մէջ, փանդիռներու նուագակցութեամբ , երգախառն պատմած են ժողովրդական ըսողները: Վիպասանքը արտացոլած է հին հայերու կենցաղը, սովորութիւնները, հարեւան ցեղերու հետ ունեցած յարաբերութիւնները,անոնց պատկերացումները՝ քաջութեան, արդարութեան մասին:

Գողթան երգերը յօրինուած են Մեսրոպեան գիրերէն շատ դարեր առաջ:Անոնք իրենց լեզուական մշակուածութեամբ կու գան ապացուցելու,որ դեռ վաղնջական ժամանակներուն, հայերէն խօսքը արդէն հասած է կենդանի, արտայայտիչ ու յստակ լեզուամտածողական մակարդակի: Նոյն որակն ու մակարդակը կը հաստատեն նաեւ գիրերու գիւտէն անմիջապէս յետոյ յունարէնէն եւ ասորերէնէն կատարուած առաջին թարգմանական երկերու եւ ամենէն առաջ ՝ հայերէն «Աստուածաշունչի» լեզուն:

Այս մակարդակը եղած է այն ամուր հիմքը որուն վրայ յենուելով երկու տարբեր գերհզօր տէրութիւններու՝ հռոմէական կայսրութեան եւ սասանեան Պարսկաստանի միջեւ բաժան – բաժան եղած ( 387 թ. ) հայ ժողովուրդը կարողացած է ստեղծել իր ազգային մտածողութիւնը, գրականութիւնն ու նկարագիրը: Իր սկզբնաւորման պահէն հայ գրականութիւնը ձեռք բերած է հայրենասիրական հզօր շունչ:
Համադրեց՝ Վանիկ Գլնճեան
Շարունակելի...

Զրոյցներ հայերէնի մասին -4-
Ի՞նչ ընենք , որ մեզ ուշադիր լսեն
Գիտենք թէ աշխարհիս երեսը ամէն բան բովանդակութիւն ունի եւ ձեւ : Գիտնանք նաեւ թէ այս յարաբերութեան մէջ գերիշխողը բովանդակութիւնն է, որ կը յուշէ ու կ'որոշէ ձեւը: Սակայն իր կարգին՝ ձեւն ալ իր անդրադարձը կ'ունենայ բովանդակութեան մէջ: Բովանդակութիւնը մեր խօսքին մէջ (զրոյցին , ճառին , բանախօսութեան) ըսելիքն է . ի՞նչ կ'ուզենք ըսել մարդոց : Եթէ լուրջ եւ

17

արժէքաւոր ըսելիք բան մը չունինք , լաւագոյն բանը որ կրնանք ընել՝ լռելն է , քանի որ միեւնոյնն է , մեզ ուշադիր պիտի չլսեն
Մարդիկ ուշադիր կը լսեն դիմացինը, երբ կարեւոր են ու թարմ անոր յայտնած գաղափարները :
Առաջին պայմանը ուրեմն՝ ըսելիք ունենալն է:
Ինչպէս վերը ըսուեցաւ , ձեւին ընտրութիւնը որոշողը բովանդակութիւնն է: Եթէ ձեր խօսքին նպատակը ունկնդիրները համոզելն է, ատոր համար որոշ ձեւ մը կը պահանջուի , եթէ ոգեշնչելն է՝ տարբեր , եթէ հրճուանք պատճառելն է ՝ երրորդ ձեւ մը , եւայլն :
Ենթադրենք թէ նպատակը համոզելն է:
Ո՛րքան զօրաւոր ըլլան փաստերը , այնքան աւելի ուշադիր կը լսուի խօսքը . եզրակացութիւններն ալ կ'ըլլան անհերքելի :
Եւ գիտցած ըլլաք . երբեք պիտի չկարենաք ուրիշը , առաւել ՝ շատերը , ունկնդիր հասարակութիւնը համոզել , եթէ ձեր ըսածին դուք չէք համոզուած: Կեղծաւոր ճառախօսը ինքզինք միշտ կը մատնէ , բայց գիտէ՞ք արդեօք թէ անկեղծութիւնն ալ ինքնին տակաւին լաւ խօսքին չափանիշը չէ . այլ անկեղծութեամբ արտայայտուած ճշմարիտ եւ արդար միտքը : Իսկ եթէ արդար եւ ճշմարիտ բաներ կ'ըսես արդեօք պէտքը կա՞յ որ զօրաւոր , բարձրագոչ , ստորագրուած շեշտեր ունեցող խօսքերով ճառես : Բնա՛ւ: Անգլիացի հանճարեղ թատերագիր Շէյքսփիր կ'ըսէր . « Իմաստէն աւելի բարձր պոռալ պէտք չէ » : Ըսել է թէ իմաստը միշտ աւելի վեր մնալու է քան խօսքը :

Ի՞նչպիսի խօսքը դուք կը հաւնիք , պոռչտուքով , մոլեգին շարժումներով արտասանուա՞ծը , թէ զուսպ , մտերիմ շեշտով ըսուածը : Անշուշտ որ երկրորդը պիտի ըսէք : Ատիկա է գրաւիչը , բայց դժուարը ՝ միանգամայն :
Արդ, ի՞նչ պէտք է ընել մեր խօսքին այդպիսի յատկութիւններ տալու համար : Մի՛ զարմանաք եթէ ըսեմ . ոչի՛նչ ըրէք, ջանացէք այնպէս խօսիլ , ինչպէս սովոր էք խօսելու ձեր ամբողջ կեանքի ընթացքին : Միամիտ ըլլալու է կարծելու համար թէ սովորական խօսելու ոճէն հեռանալով կարելի է յաջողութիւն արձանագրել , եթէ անբնական ձայն եւ շարժումներ գործածէք : Այդ ճամբան դէպի ձախողութիւն կրնայ առաջնորդել միայն:
Մեր առօրեայ կեանքը զրոյցի ձեւին տակ կ'անցնենք , եւ ատոր համար է , որ չենք գնահատեր զրոյցին արժէքը: Յովհաննէս Թումանեանը կը սիրէր ըսել «Մինչեւ հիմա մեր մտաւորականութիւնը չհասկցաւ ինչ բան է զրոյցը. սա էլ մի տեսակ ստեղծագործութիւն է ...» : Նուարդ Թումանեանը ՝ բանաստեղծին դուստրը կը վկայէ հօր մասին . «նրա զրոյցը չպէտք է խանգարուեր: Չէր սիրում երբ զրոյցի ժամանակ ոեւէ մէկը կողմնակի բանով էր զբաղւում կամ ժամ ու ժամանակից հարցնում
18
Սիրում էր հանգիստ ու լիքը զրոյցը . պարզ , սրտալի , առանց խանգարումի ու ընդհատումի ... խօսում էր հանգիստ ,դանդաղ ,շեշտով, մեղմ ու կամաց : Չէր սիրում բարձր ձայնով , ինչպէս ինք էր ասում , գոռալով խօսելը կամ «ճղճղալ» ը : Չէր սիրում եւ հապշտապ խօսքը ՝ «վըտվըտացնել»ը : Ասում էր. «խօսելիս կարգին կը խօսեն՝ հանգիստ , շեշտով .մարդ իր խօսքին արժէք ու գին պիտի տայ»:
Հաւանաբար նկատած էք թէ Յովհաննէս Թումանեանին գրուածքները ի՜նչքան նման են կենդանի զրոյցի. Կը կարդաք ու ձեզի կը թուի թէ մարդ մը ձեր հետ կը խօսակցի :Կը խորհիք թէ սերտ կապ մը չկա՞յ զրուցող Թումանեանի եւ գրող Թումանեանի մէջ : Անշուշտ կայ : Առաւել ՝ գրաւոր խօսքի վարպետ Թումանեանը ճիշդ բերանացի խօսքի վարպետ Թումանեանն է: Րապըրթ Սթիվընսընի՝ «Գանձերու կղզին» վէպի հեղինակին կարծիքով ՝ «գրականութիւնը իր շատ կողմերով ուրիշ բան չէ եթէ ոչ լաւ զրոյցի մը ցոլացումը»:
Եթէ մեծ մարդիկ այսչափ կարեւորութիւն կ'ընծայեն զրոյցին , սովորական մարդիկ ալ գիտնալու են անոր յարգը:
Համադրեց՝ Սօսէ Պետիրեան
Շարունակելի...

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ (ՍՈՒՐԲ ԳԻՐՔ)
Աստուածաշունչ Մատեանը կը բաղկանայ 66 գիրքերէ,եւ կը բաժնուի երկու հիմնական մասերու՝ Հին կտակարան,Նոր կտակարան:

Հին Կտակարան
Հին կտակարանը կը բաղկանայ 39 գիրքերէ,եւ իր հիմնական չորս բաժիններն են՝
1-Մովսէս մարգարէի հինգ գիրքերը (ճանչուած են որպէս «Հնգամատեան» կամ «Օրէնքի գիրքեր»,գրուած են Մովսէս մարգարէի կողմէ):
2-Պատմողական գիրքերը: 3- Բանաստեղծական եւ դաստիարակչական գիրքերը: 4-Մարգարէներու գիրքերը:

Մովսէս մարգարէի հնգամատեանը՝
1-Գիրք Ծննդոց:
2-Գիրք Ելից:
3-Գիրք Ղեւտացւոց:
4-Գիրք Թուոց:
5-Գիրք Երկրորդ Օրինաց:

Պատմողական գիրքերը՝
1-Գիրք Յեսուայ:
2-Գիրք Դատաւորաց:
3-Գիրք Հռութայ:

19

4-Ա. Թագաւորաց (կամ առաջին գիրք Սամուէլի):
5-Բ. Թագաւորաց (կամ երկրորդ գիրք Սամուէլի):
6-Գ. Թագաւորաց (կամ առաջին թագաւորաց):
7-Դ. Թագաւորաց (կամ չորրորդ գիրք Սամուէլի):
8-Ա. Մնացորդաց:
9-Բ. Մնացորդաց:
10-Գիրք Եզրասայ:
11-Գիրք Նէեմեայ:
12-Գիրք Եսթերայ:

Բանաստեղծական եւ դաստիարակչական
1-Գիրք Յոբայ:
2-Գիրք Սաղմոսաց:
3-Գիրք Առակաց:
4-Գիրք Ժողովի:
5-Երգ Երգոց:

Մարգաներու գիրքեր՝
1-Մարգարէութիւն Եսայեայ:
2-Մարգարէութիւն Երեմեայ:
3-Ողբք Երեմեայ:
4-Մարգարէութիւն Եզեկիէլի:
5-Մարգարէութիւն Դանիէլի:
6-Մարգարէութիւն Ովսեայ:
7-Մարգարէութիւն Յովելեայ:
8-Մարգարէութիւն Ամովսեայ:
9-Մարգարէութիւն Աբդիու:
10-Մարգարէութիւն Յովնանու:
11-Մարգարէութիւն Միքեայ:
12-Մարգարէութիւն Նաւումայ (Նահում):
13-Մարգարէութիւն Ամբակումայ:
14-Մարգարէութիւն Սոփոնեայ:
15-Մարգարէութիւն Անգեայ:
16-Մարգարէութիւն Զաքարեայ:
17-Մարգարէութիւն Մաղաքեայ:

Երկրորդականոն գիրքեր՝
Երկրորդականոն կոչուած գիրքերը,քրիստոնէութեան առաջին դարերուն գործածուած են եկեղեցիէն ներս , սակայն Սուրբ Գիրքին վերջնական

20

կանոնականացումով,այդ գիրքերը կանոնէն դուրս մնացին եւ կոչուեցան երկրորդականոն:Այստեղ կը յիշենք այդ գիրքերուն անունները:
1-Առաջին գիրք Եզրասայ (կամ եզրի):
2-Երկրորդ գիրք Եզրասայ:
3-Յուդիթ:
4-Տոդիդ:
5-Առաջին գիրք Մակբայեցիներու:
6-Երկրորդ գիրք Մակբայեցիներու:
7-Երրորդ գիրք Մակբայեցիներու:
8-Իմաստութիւն Սողոմոնի:
9-Թուղթ Բարուքայ:
10-Սիրաք:
11-Աղօթք Մանասէ թագաւորի:

Նոր Կտակարան՝
Նոր Կտակարանը կը բաղկանայ 27 գիրքերէ:
1-Չորս Աւետարաններ:
2-Առաքեալներու գործեր:
3-Պողոս Առաքեալի 14 նամակները:
4-Յակոբ,Պետրոս,Յովհաննէս եւ Յուդա առաքեալներուն ընդհանրական նամակները:
5-Յայտնութիւն Յովհաննու:

Մովսէս Մարգարէի Գիրքերը՝
Գիրք Ծննդոց
Այս գիրքը կը բովանդակէ աշխարհի եւ մարդու ստեղծման,Ադամի եւ Եւայի,Աբրահամի,Նոյի,Իսահակի,Յակոբի պատմութիւնները:
Գիրք Ելից
Այս գիրքը կը պատմէ Իսրայէլի ժողովուրդին Եգիպտոսէն «ելքին», անապատի մէջ անցուցած 40 տարիներու, Տասը պատուիրաններու , նաեւ կը պատմէ «Վկայութեան Խորանին» կառուցման մասին:
Գիրք Ղեւտացուոց
Այս գիրքին մէջ կը տեսնենք թէ Աստուած Իսրայէլի ժողովուրդին (Մովսէս մարգարէի միջոցաւ)կ՛ուսուցանէ կատարեալ Աստուածապաշտութիւնը,նաեւ կը տեսնենք հրէական տօներն ու ծէսերը,եւ Ղեւիի սերունդին ընտրութիւնը քահանայագործելու:

21

Գիրք Թուոց
Այս գիրքին մէջ կը նկարագրուի թէ ինչպէս մարդահամար կատարուեցաւ Իսրայէլի ժողովուրդին,նաեւ կը նկարագրուի թէ ինչպէս Մովսէս մարգարէ կը ղրկէ 12 հետախոյզներ (լրտեսներ), որպէսզի ուսումնասիրեն Քանանի երկիրը (խոստացուած երկիրը):Այստեղ կը հանդիպինք 2 դէպքերու (Թուոց:20)՝ երբ Իսրայէլցիները կը թափառէին անապատի մէջ. առաջինը՝ ժողովուրդը կը տրտնջայ Մովսէսի ըսելով նոյնիսկ խմելու ջուր չկայ եւ Մովսէս Աստուծոյ թելադրանքով գաւազանով կը զարնէ ժայռին երկու անգամ եւ ժայռէն ջուր կը ժայթքէ:Երկրորդ դէպքը՝ (Թուոց:21) Աստուած կը բարկանայ ժողովուրդին տրտունջքէն ու դժգոհութենէն եւ օձեր կը ղրկէ, որոնք կը խայթեն իսրայէլցիները: Ժողովուրդը զղջալով կը խնդրէ Մովսէսէն որ աղօթէ Տիրոջ , որպէսզի Ան վերցնէ օձերը իրենց մէջէն:Աստուած Մովսէսի կը պատուիրէ, որ պղինձէ օձ մը պատրաստէ եւ զայն դնէ փայտէ ձողի մը վրայ,օձէն խայթուողը եթէ նայի այդ պղնձեայ օձին կը փրկուի,եւ այդպէս ալ կ'ըլլայ:

Գիրք Երկրորդ Օրինաց (կամ երկրորդումն օրէնքի)
Պարզապէս կրկնութիւն մըն է հրեաներուն օրէնքին: Օրինակի համար այս գիրքին մէջ կը գտնենք Տասը պատուիրանները (5:6) զորս կը գտնենք (Գիրք ելից 20:1)-ին մէջ, նաեւ կը տեսնենք կրկնութիւնը Մովսէս մարգարէի 12 լրտեսի առաքումը դէպի քանանու երկիրը Բ. Օրինաց (1:22) Թուոց (13:2 34) եւն...
Ծանօթ.Օրէնքը կրկնուած է հրեաներու այդ սերունդին որ ծնած է անապատին մէջ Եգիպտոսէն դէպի խոստացուած երկրին ճամբուն վրայ,ոչ թէ Եգիպտոսէն ելած սերունդին:
Պատրաստեց՝ Վահան Մանճիկեան
Շարունակելի

Թէքնոլոճի
Համակարգիչին մէջ , իւրաքանչիւր թղթածրարի անուն կազմուած է երկու բաժիններէ օրինակ՝ image.jpg առաջին բաժինը ցոյց կու տայ թղթածրարին անունը,իսկ երկրորդ բաժինը անոր տեսակը :
Եկէ՛ք ծանօթանանք կարեւորագոյն թղթածրարի տեսակներուն: (խմբ.)

.jpg, .jpe, .gif, .bmp   նկարներու թղթածրարներ
.wav, .mp*   ձայնային թղթածրարներ
.zip, .rar   խտացուած թղթածրարներ
.txt, .pdf, .wri (text)   նիւթերու թղթածրարներ
.fot, .fon (font)   տառերու թղթածրարներ
.psd (adobe photoshop image)   "ֆօթօշօփ"-ի թղթածրար
.exe (executive)   գործադրուած թղթածրար

22

Իշխանական նուիրատուութիւն մը
Հրայր Եւ Մակի Սողոմոնեաններ Մէկուկէս Միլիոն Տոլար Կը Նուիրեն Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան` Ստանձնելով Պիքֆայայի Վանքին Մէջ Միաբանական Նոր Շէնքի Կառուցման Բարերարութիւնը

Արաբական Միացեալ Էմիրութեան ազգային ղեկավար դէմքերէն Հրայր եւ Մակի Սողոմոնեաններ` ընդառաջելով Արամ Ա. կաթողիկոսի փափաքին, սիրայօժար կերպով ստանձնեցին Պիքֆայայի մէջ միաբանական նոր շէնքի կառուցման բարերարութիւնը` յատկացնելով մէկուկէս միլիոն ամ. տոլար:

Միաբանական նոր շէնքը պիտի բաղկանայ քառասուն սենեակներէ եւ 550 խորանարդ մեթր ծաւալով ջրամբարէ մը: Շէնքին ճարտարապետն է կաթողիկոսարանի կալուածոց յանձնախումբի անդամներէն Վազգէն Չեքիճեան: Շինարարական աշխատանքներուն մօտէն կը հսկէ կալուածոց յանձնախումբը: Աշխատանքները պիտի ամբողջանան ներկայ տարուան հոկտեմբերին:

Սողոմոնեան ամոլին յղած իր շնորհակալական գիրին մէջ, Վեհափառ Հայրապետը իր ջերմ ուրախութիւնն ու բարձր գնահատանքը կը յայտնէ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան նկատմամբ իրենց ցուցաբերած սիրոյն ու նախանձախնդրութեան համար եւ կ՛աւելցնէ ըսելով. «Մենք ձեզ կը նկատենք Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան հաւատարիմ բարեկամներէն մէկը եւ ուրախ ենք հաստատելով, որ այդ բարեկամութիւնը տարուէ տարի աւելի կը սերտանայ ու կ՛ամրանայ` ի խնդիր մեր Ս. աթոռին համազգային առաքելութեան առաւե՛լ հզօրացման»:

Հրայր Սողոմոնեան կարեւոր մասնակցութիւն բերած է Շարժայի եկեղեցւոյ շինութեան ու ներկայիս ան լծուած է Ապու Տապիի մէջ կառուցուող եկեղեցւոյ շինարարական աշխատանքներուն: Սողոմոնեան նիւթապէս սատարած է ոչ միայն յիշեալ ծրագիրներուն իրագործման, այլ նաեւ շարք մը բարերարութիւններ կատարած է Սուրիոյ, Լիբանանի եւ Հայաստանի մէջ:
«Ազդակ»

23

Հայերէն ճիշդ գրենք ու խօսինք
ՄԷՋ-ՆԵՐՍ
Մէջ,կ'արտայայտէ ֆիզիքական ,շօշափելի ներգոյութիւն .-
Դրամը գրպանին մէջ-ջուրը բաժակին մէջ-ժողովուրդը քաղաքին մէջ:
Ներս, կ'արտայայտէ անշօշափելի ներգոյութիւն.-
Հայոց պատմութենէն ներս-գիտական մարզէն ներս-հոգիէս ներս:

ԶՈՒՐԿ-ԶԵՐԾ
Զուրկ կը նշանակէ բարիքէ մը՝լաւութենէ մը զրկուած:
Զերծ կը նշանակէ վնասէ մը ազատուած:
Չըսենք .-Վտանգէ զուրկ, հայրենիքէ զերծ:
Ըսենք.-Վտանգէ զերծ,հայրենիքէ զուրկ,հիւանդութենէ զերծ,ձեռքերէ զուրկ:

ՎԵՐՋ-ԵՏՔ-ՅԵՏՈՅ
Վերջ, գործածենք որպէս հոմանիշ ՝«վախճան» ,«աւարտ» բառերուն.-
վերջ խաղին,համբերութեան վերջը:
Յետոյ ,վերապահենք բայերուն.-գրելէ յետոյ,ճաշելէ յետոյ:
Ետք , գործածենք միւս բոլոր պարագաներուն.-կէսօրէ ետք,քիչ ետք:
Չըսենք.-Քիչ վերջ, այլ՝ քիչ ետք:
-Ուտելէ վերջ, այլ՝ուտելէ յետոյ:

ՇՆՈՐՀԻՒ-ՊԱՏՃԱՌՈՎ
Շնորհիւ , կը նշանակէ բարի բանի մը պատճառով:Գէշ պատճառին շնորհիւ չենք ըսեր:
Կ'ըսենք.-Այս աղէտին պատճառով Հայաստան քանդուեցաւ: Կարկուտին պատճառով բերքը փճացաւ:
Բայց ՝Հայութիւնը ,շնորհիւ իր տոկունութեան ,վերականգնեցաւ:Ձեր աղօթքներուն շնորհիւ՝ողջ առողջ հասանք:

ՇԱԲԹՈՒԱՆ-ՇԱԲԱԹՈՒԱՆ
Կ'ըսենք՝ շաբթուան ,եթէ եօթը օրերը կը նշանակէ:
Կ'ըսենք՝ շաբաթուան ,եթէ Շաբաթ օրը կը նշանակէ:
Այսպէս՝ Մէկ շաբթուան շահածը ՝ շաբաթուան խրախճանքին մսխեց:

24

Խաչբառ թիւ 8 -ի լուծում
Հորիզոնական
1-Հազուագիւտ:2-Ածան,ոչ:3-Մուրկ,հուր:4-Ադամ:5-Սա,Այաս,են:6-Տիտղոս,Արա:
7-Տարեց:8-Ղարաբաղ,սի:9-Հեռ,նետ:10-Բացում,ղրուշ:
Ուղղահայեաց
1-Համաստեղ:2-Ածու,աի,ահա:3-Զարմ,տիրեց:4-ՈՒնկ,աղ,առու:5-Այո:6-Գերդաստան: 7-Աս,աղեղ:8-Տոհմ,ար,տր:9-Չու,երես:10-Խորենացի:

Խաչբառ թիւ ՕՕ9              Պատրաստեց Րաֆֆի Ճուրեան




Հորիզոնական 1-Ամենայն հայոց բանաստեղծը:2-Ծուղակ:3-Աչք,նօսր,(հակ.)կրկին: 4-Ծուռ,բաղաձայններ,թագաւորութիւն:5-Թուր,(հակ.)ընդունակ:6-Կեանքդ անցու՛ր,(հակ.)հունտ ծեծելու աման:7-Այլ,այծի ձագ,հոս: 8-Աղբիւր,յայտնի,(հակ.)աչք:9-Ստեղծիչ:10-Անսփոփան:

Ուղղահայեաց
1-Սկզբնական:2-Կտաւ:3-Թիւ մը,մատղաշ,դերանուն մը: 4-Պտոյտ,իգական հին դերանուն մը,պատ: 5-Օճախ,զուարթ :6-Տապալի,գաղթող թռչուն մը(սեռ.տր.):7-Ատեն,բաղաձայններ,կաթիլ : 8-Արեւելահայերէնով այդ,(հակ.)մետաղեայ կաթսաներ փայլեցնելիք նիւթ,այբուբենի 25րդ տառը: 9-Փշոտ թուփ մը: 10-Մայրաքաղաքն է Վարշաւիա:

Ծանօթ.-«ու» եւ «իւ» բաղադրեալ ձայնաւորները նկատի առնուած են իբր մէկ տառ: